Συνοπτικό χρονολόγιο για την παράδοση
της Βυζαντινής αγιογραφίας στην Ελλάδα

Η ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ
Ή ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΤΕΧΝΗ

4ος- 5ος μ.Χ.	Από τη συνάντηση της Ανατολικής (Μουσουλμανικής), της Ρωμαϊκής και της Ελληνιστικής τέχνης γεννιέται η Χριστιανική Τέχνη της Ανατολής, ευρύτερα γνωστή ως «Βυζαντινή». Πήρε την ονομασία αυτή, από την πόλη Βυζάντιο —μετέπειτα Κωνσταντινούπολη, πρωτεύουσα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, όπου ανεγέρθη το 532 ο περίφημος ναός της του Θεού Σοφίας. Λίκνο της Βυζαντινής Τέχνης, η οποία έδωσε άνθηση στην αρχιτεκτονική, τη γλυπτική, το φίλντισι, το φρέσκο, το ψηφιδωτό και το ύφασμα, ήταν η Μικρά Ασία, περιοχή γειτονική στην Περσία, αλλά και με πανάρχαιους πυρήνες ελληνικού πολιτισμού (Ιωνία) και σημαντικές ελληνικές πόλεις, όπως η Σμύρνη και η Έφεσος. Ο παλαιογράφος Henry Martin, που αναγνωρίζει στη Βυζαντινή τέχνη το γόνιμο δυαδισμό της κλασσικής αρχαίας ελληνικής και της ανατολικής, Ασιατικής αισθητικής, γράφει (L’ art Byzantin, εκδ. Flammarion): «Εχουν άδικα προσάψει στη βυζαντινή τέχνη ότι είναι μια τέχνη μονότονη, προσκολλημένη σε κανόνες (...) αντίθετα, εξελίχθηκε κι ανανεώθηκε πολλές φορές στη διάρκεια των αιώνων».
5ος-6ος μ.Χ.	Πρώτος χρυσός αιώνας της Ανατολικής Χριστιανικής Τέχνης, εξάπλωση στη Συρία και την Αίγυπτο.
7ος μ.Χ.	Πρώτη περίοδος Παρακμής, εξαιτίας των Μουσουλμανικών επιδρομών.
8ος - 9ος μ.Χ.	Δεύτερη περίοδος παρακμής, εξαιτίας των εικονοκλαστών αυτοκρατόρων του Βυζαντίου, που απαγόρευσαν την προσκύνηςη των εικόνων, θεωρώντας την ειδωλολατρικό κατάλοιπο (726 – 842 μ.Χ.). Συνέπεια, η συγκέντρωση των μοναχών που ήταν υπέρμαχοι της προσκύνησης των εικόνων στη Μονή Στουδίου στην Κωνσταντινούπολη. Από την περίοδο αυτή διαχωρίζεται ως στιλ η επίσημη τέχνη της αυτοκρατορικής αυλής, από τη θεολογική λαϊκή τέχνη που διακονούν οι καλόγεροι.
9ος-12ος μ.Χ.	Δεύτερη χρυσή εποχή. Τα σημαντικότερα μνημεία της εποχής αυτής, βρίσκονται στην Ελλάδα: Μονή Δαφνίου, Όςιος Λουκάς. Στην Κωνσταντινούπολη, ο Παντοκράτωρ. Στην Ιταλία, ο Άγιος Μάρκος
13ος μ.Χ.	Τρίτη περίοδος παρακμής, εξαιτίας της κατάληψης της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους. Αλλά, η τέχνη της περιόδου των Παλαιολόγων, παίζει σπουδαίο ρόλο στις αρχές της διαμόρφωσης της Ιταλικής Αναγέννησης.
14ος-15ος μ.Χ.	Τελευταία χρυσή εποχή της Ανατολικής Χριστιανικής Τέχνης, με κέντρο όχι πια την Κωνσταντινούπολη, αλλά το Άγιο Όρος. Εξάπλωση στα Βαλκάνια κι ακόμη βορειότερα: Σερβία, Βουλγαρία, Βλαχία, μέχρι και τη Ρωσία. Στις περισσότερες ρώσικες εκκλησίες καθιερώνεται το «εικονοστάσιο» ή «τέμπλο», ένα χώρισμα δηλαδή μεταξύ ιερού και κυρίως ναού, διακοσμημένο με φορητές κυρίως αγιογραφίες (εικόνες) ζωγραφισμένες επάνω σε ξύλο. Στην ίδια περίοδο, στη βυζαντινή ζωγραφική (φρέσκο) διαμορφώνονται δυο σχολές, η Μακεδονική και η Κρητική.

Η ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΤΕΧΝΗ

Μετά το 1453

Το 1453, καταλαμβάνεται η Κωνσταντινούπολη από τους Τούρκους και σηματοδοτείται η διάλυση της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Οι αγιογράφοι συγκεντρώνονται στα μοναστικά κέντρα του Αθω, των Μετεώρων, στην ελεύθερη Κρήτη και στην Καστοριά και αφοσιώνονται στη διατήρηση της αγιογραφικής παράδοσης.. Στα Βαλκάνια, αναπτύσσεται η αγιογραφία των Βουλγάρων, Ρώσων, Γιουγκοσλάβων και Σέρβων, η οποία κατάγεται κατευθείαν από την Βυζαντινή. Στην Συρία, έχουμε από τον 16ο αιώνα τις εικόνες Melkites, από τους εκεί αραβόφωνες χριστιανούς.

15ος-16ος μ.Χ

Η Κρητική σχολή, που επιβάλλεται της Μακεδονικής, επηρεάζεται από την Ιταλική ζωγραφική της ίδιας περιόδου, χρησιμοποιεί ζωηρά χρώματα και θριαμβεύει από τον 16ο αιώνα και μετά στο Άγιο Όρος.

ΠΕΡΙΟΔΟΙ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ

33-313 μ.Χ.	Παλαιοχριστιανική Περίοδος
3313-823/8 μ.Χ.	1η Βυζαντινή Περίοδος Η Κρήτη δέχεται επιδράσεις από την Βυζαντινή αυτοκρατορία. Λόγω της εικονομαχίας και της κατάργησης της παραστατικής θρησκευτικής τέχνης, τα μόνα ευρήματα είναι ανεικονικός διάκοσμος γεωμετρικών θεμάτων.
823/8-961 μ.Χ	Περίοδος της Αραβοκρατίας Από την εποχή της Αραβοκρατίας δεν διασώθηκαν Χριστιανικά μνημεία. Το 843 επανέρχεται η εικονογράφηση των ναών. Την εποχή αυτή, η εικονογραφία χαρακτηρίζεται από την εξαΰλωση των μορφών. Η τρίτη διάσταση μειώνεται, οι αναλογίες των μορφών γίνονται επιμηκέστερες και η πτυχολογία κρύβει το σώμα.
961-1204 AD	2η Βυζαντινή Περίοδος Η Κρήτη αποτελεί επαρχία του Βυζαντινού Κράτους.
1204/11- 1645/69 μ.Χ.	Περίοδος της Ενετοκρατίας Η τέχνη της αγιογραφίας κατά τους ΧΙΙ και ΧΙΙΙ αιώνες χαρακτηρίζεται αρχαϊζουσα. Τον XIV αιώνα διασπάται η αρχαϊκή παράδοςη. Οι μορφές των αγίων γίνονται πιο πλαστικές. Η ζωγραφική της εποχής χαρακτηρίζεται από μια κλασσικίζουσα μορφολογία. Από τις αρχές του XV αιώνα, η τυποποίηση των μορφών των αγίων φτάνει στη λιτότητα.
1645/69 -1898 μ.Χ.	Περίοδος της Τουρκοκρατίας Με τη διάδοση στην Κρήτη της ιδεαλιστικής σχολής της Κωνσταντινουπόλεως διασώζεται η κληρονομιά της χιλιετούς τέχνης του Βυζαντίου, αποτελεί δε την σημαντικότερη περίοδο της ελληνικής ζωγραφικής.

Η ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ
ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

1922 - 1930

Μετά την ήττα της Ελλάδας στη Μικρασιατική εκστρατεία, ένα σωρό έλληνες της Μικρασίας υποχρεώθηκαν να διασχίσουν το Αιγαίο και να έρθουν πρόσφυγες στην κυρίως Ελλάδα, φέρνοντας μαζί με την πικρία της ήττας, την ανάγκη για εθνικό αυτοσεβασμό. Η ανάγκη για προσδιορισμό της «ελληνικότητας» στην Τέχνη ήταν τέκνο αφενός εκείνης της ήττας κι αφετέρου της αισθητικής «κηδεμονίας» που ασκούσε στο νεαρό ελληνικό κράτος με τον πανάρχαιο πολιτισμό, η δυτική Ευρώπη. Ανάμεσα στους πρόσφυγες από τη Μικρασία ήταν και ο πρωτοπόρος της λεγόμενης «γενιάς του 30), ο Φώτης Κόντογλους (1896-1965), αγιογράφος, ζωγράφος, συγγραφέας και διανοητής, που κήρυξε με πάθος την αναβίωση της βυζαντινής τέχνης, τη γεφύρωση της αρχαίας και της νεότερης Ελλάδας, μέσα από τη Λαϊκή Παράδοση και την Ορθόδοξη χριστιανική πίστη.

Δεκαετία του 1930

Στη δεκαετία του 1930, οι πρωτοπόροι έλληνες διανοούμενοι και καλλιτέχνες «αποτάσσονται» τις ξενόφερτες Ακαδημίες και «συντάσσονται» με την υπό ανίχνευση ελληνικότητα στη νεοελληνική τέχνη, μέσα από τους δρόμους της αναβίωσης της Βυζαντινής παράδοσης, της μελέτης του λαϊκού πολιτισμού και των γηγενών αισθητικών αξιών. Είναι η λεγόμενη «γενιά του 30» με πρωτοπόρο τον Φώτη Κόντογλους, στα χνάρια του οποίου πάτησαν ζωγράφοι όπως ο Βασιλείου και ο Αστεριάδης —οι δυο τους αποτελούν την ελληνική εκδοχή του μετα-Ιμπρεσιονισμού, με γόνιμες επιροές από τη βυζαντινή αγιογραφία.

BIBLIOGRAPHY:
«La grammaire des styles: L’art Byzantin» Εκδ. FLAMMARION
«Το Ηράκλειο και ο Νομός του», Εκδ. Νομαρχία Ηρακλείου, 1971

© ART TOPOS, 1996, 1999 info@artopos.org Τελευταία ενημέρωση: