Ο Ηρακλής, ήταν τυχερός στο σταυροδρόμι του. Είχε να διαλέξει μόνο ανάμεσα στον καλό και τον κακό δρόμο. Ο σύγχρονος άνθρωπος κάθεται στην αφετηρία των λεωφόρων των πληροφοριών, απ' όπου ξεκινούν αμέτρητες διακλαδώσεις, έτοιμες εν δυνάμει να αυτο-οργανώσουν τις συνάψεις τους και να δημιουργήσουν τη μηχανή που θα πληροί τους όρους που έθεσε ο Turing: την πρώτη νοήμονα μηχανή με αυτοσυνείδηση. |
Ο Stelarc διερευνά, από τα τέλη της δεκαετίας του '60 ήδη, τα όρια και τις εξελικτικές δυνατότητες του ανθρώπινου σώματος, το οποίο θεωρεί ανεπαρκές και ξεπερασμένο για την σημερινή τεχνολογική εξέλιξη. Επιχειρεί πειραματικά την όσμωση ανθρώπου και έξυπνης μηχανής σε μια οντότητα πέρα από τον άνθρωπο και πέρα από την μηχανή, το Metabody (Μετα-σώμα). Αν μείνουμε στην περιγραφή και μόνο του τι κάνει ο Stelarc στη διάρκεια των περφόρμανς του, δεν θα έχουμε αντιληφθεί τίποτα απολύτως από τη δουλειά ενός καλλιτέχνη, για τον οποίο έχει γραφτεί ότι αποτελεί την ενσάρκωση των φιλοσοφικών τάσεων του τέλους της χιλιετίας. Τι μπορεί να σημαίνει αυτό επιγραμματικά; Ότι για να προσεγγίσουμε τη δουλειά του Stelarc, θα πρέπει να ξεχάσουμε την εκλαϊκευμένη επιστημονική φαντασία που είναι εγκλωβισμένη σε καθιερωμένα σχήματα σκέψης και να ξεπεράσουμε μερικές αντιληπτικές αδυναμίες, σύμφυτες με τον τρόπο σκέψης μας, όπως:
Χρήσιμο για την προσέγγιση της δουλειάς του Stelarc είναι επίσης να υιοθετήσουμε μια ολική περί έρευνας και δημιουργίας αντίληψη, η οποία δεν βάζει στεγανά μεταξύ τέχνης και τεχνολογίας, επιστήμης και μύθου, έμβιας και μη οντότητας. Η χρήση ιατρικών μεθόδων και εργαλείων, οι αιωρήσεις με γάντζους περασμένους στο δέρμα, η πρόσθεση ή η εμφύτευση τεχνητών οργάνων στο σώμα, είναι στη δουλειά του Stelarc πειραματικές μέθοδοι, διαδικασίες κι όχι αυτοσκοπός. Το ερώτημα που εύλογα ανακύπτει είναι πού βρίσκονται τα όρια επιστήμης και τέχνης στη δουλειά του. Σίγουρα αντίστοιχη σύγχυση θα προκαλούσε στην εποχή της η πολυσχιδής μεγαλοφυΐα του ζωγράφου της Τζοκόντα, του Leonardo da Vinci (1452-1519), όταν σχεδίαζε πτητικές μηχανές και αντιπρότεινε στην επιστημονική αυθεντία, μια μεθοδολογία που να βασίζεται στο πείραμα. Σήμερα, στην αρχή της εποχής που κυρίαρχο αγαθό θα είναι η ψηφιακή πληροφορία, ο Stelarc ανήκει σ' αυτούς που καταφέρνουν να σπάσουν το φαύλο κύκλο του προκλητικού ή νοσταλγικού φετιχισμού που ανακυκλώνει την αμηχανία της σύγχρονης τέχνης. Παρά τη χρήση μεθόδων που δανείζεται από την επιστήμη και την τεχνολογία, η δουλειά του Stelarc ανήκει σίγουρα στη σφαίρα της τέχνης, καθώς διερευνά τα ρευστά όρια μεταξύ πραγματικότητας και μύθου, στον τρόπο με τον οποίο ο άνθρωπος μπορεί να αντιληφθεί και να επανασχεδιάσει το "απαρχαιωμένο" όπως λεει ο Stelarc σώμα, στην κόψη αναλογικού και ψηφιακού κόσμου που ζει. Μέσα στα πλαίσια της διαχείρισης του μύθου, του οποίου τα όρια όλο και υποχωρούν, εντάσσεται η ιδέα και η υλοποίηση της fractal flesh, που δέχεται ερεθίσματα από τη ροή της πληροφορίας στο Internet. Η fractal flesh και το Meta-body που εισάγει ο Stelarc υποδεικνύουν ρήξη των ορίων ανάμεσα στο μέρος και το όλον που γίνονται αναπόσπαστο ένα. Στο Movatar, το σάρκινο και το ψηφιακό σώμα συναντιούνται στο Διαδίκτυο, λειτουργούν διαδραστικά, διαχέονται σ αυτό μαζί με τη ροή της πληροφορίας, προφητεύοντας κατά κάποιο τρόπο την έλευση της απόλυτης μηχανής με αυτο-συνείδηση για την οποία το σώμα ετοιμάζεται. Όμως δεν πρέπει να κάνουμε το λάθος να εκλάβουμε τους πειραματισμούς του Stelarc ως πρόταση - μοντέλο για τον άνθρωπο της χιλιετίας που έρχεται --μόνο πρόταση μαζικής δημιουργίας cyborg δεν είναι. Πρόκειται για διερευνητική-πειραματική προσέγγιση της συμβίωσης, σε εικονικό περιβάλλον, της έξυπνης μηχανής και του προσαρμοσμένου σ' αυτήν ανθρώπινου σώματος. Προς το παρόν, αυτό υλοποιείται μέσα από δοκιμαστικές συνάψεις νευρώνων και αισθητήρων. Χαρακτηριστικό στο Stelarc είναι ότι δεν εισάγει μέθοδο γενετικής μετάλλαξης, αλλά αναστρέψιμες μηχανικές βελτιώσεις, που δεν αλλάζουν παρά το "κέλυφος" της οντότητας "άνθρωπος" με κατεύθυνση το cyborg. Χαρακτηριστική είναι η απάντηση του Stelarc σε σχετική με την φύση του cyborg ερώτηση δημοσιογράφου: "Αν είχατε τεχνητά μέλη και βηματοδότη, θα σας θεωρούσα λιγότερο ανθρώπινο;" Η βελτίωση των δυνατοτήτων του φθαρτού και πεπερασμένου σώματος με την προσθετική είναι παλιό κι επίμονο όνειρο του ανθρώπου, όπως δείχνουν σύγχρονοι και αρχαίοι μύθοι. Κι αυτό, πολύ πριν το ανθρώπινο σώμα αποδειχθεί ανεπαρκές για το χειρισμό ενός σύγχρονου μαχητικού αεροπλάνου, για το οποίο τα ανακλαστικά του πιλότου είναι πολύ "αργά". Ο Φρανγκεστάϊν είναι ο πιο γνωστός σύγχρονος μυθικός ήρωας που με επιστημονικές κι αυτός διαδικασίες, πέρασε από το θάνατο στη ζωή, μέσα από τη συρραφή τμημάτων από νεκρά σώματα που έλαβαν αυτόνομη κίνηση από την ηλεκτρική εκκένωση μεταξύ ουρανού και γης. Ο Ίκαρος, είναι ο πιο γνωστός ήρωας της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας, που επιχείρησε με ένα είδος πρωτόγονης προσθετικής, την ανέφικτη τότε αλλά αρχετυπικά ποθητή πτήση από τον περιορισμό στην ελευθερία. Αξίζει να αναφερθεί επιπλέον ότι μερικοί από τους πολλούς αρχαίους μύθους που έχουν για θέμα τη θανάτωση με διαμελισμό του σώματος και την ανάσταση με ανασυγκρότηση των μελών, περιλαμβάνουν κι ένα είδος πρωτόγονης προσθετικής σε σώματα που κινδύνευαν ν' αναστηθούν ατελή: Όταν η θεά Δήμητρα έφαγε κατά λάθος τον ώμο του Πέλοπα, που ο ίδιος ο πατέρας του Τάνταλος σερβίρισε βλάσφημα στους θεούς, ο δαιμόνιος θεός της επικοινωνίας Ερμής, αντικατέστησε στη διαδικασία ανάστασης του Πέλοπα το κομμάτι που έλειπε από το σώμα, με ελεφαντοστούν. Κι ακόμα, το διαμελισμένο σώμα του Αιγυπτίου θεού Όσιρι ανασυγκρότησε και ανάστησε η σύζυγος και αδελφή του Ίσις, αφού ανέπλασε με τη βοήθεια του Άνουβη τα γεννητικά του όργανα που είχαν φαγωθεί από ένα ψάρι. Η τέχνη διαχειρίζεται τη σχέση του ανθρώπου με το μύθο. Κι όπως είναι ελεύθερη από περιορισμούς μεθοδολογίας και σκοπιμότητας, μπορεί να χρησιμοποιεί κατά βούληση τη διαίσθηση και την επιστήμη, το ιερό και το βλάσφημο, τις αρχετυπικές επιθυμίες, φόβους και ενοχές: Αθανασία, αφθαρσία, υπέρβαση του νόμου της βαρύτητας που τραβάει την ύλη προς τα κάτω, κατ' αντιστοιχία πτώση από τον παράδεισο, πορεία πτήσης για τον άνθρωπο-ισόθεο, υπέρβαση των περιορισμών της ύλης, κ.α. Βλάσφημη από τη φύση της η τέχνη, αυτό που κυρίως επιχειρεί, είναι η θέωση του ανθρώπου, με την υλοποίηση του ανέφικτου. Αλλά όσο η επιστήμη και η τεχνολογία εξελίσσονται, τόσο υποχωρούν τα όρια του ανέφικτου άρα και του μύθου. Η ίδια η έννοια της πραγματικότητας που θα αποτελούσε αντίστιξη στο μύθο, σήμερα επαναπροσδιορίζεται, μέσα από τους κόσμους της εικονικής πραγματικότητας. Η εικονική πραγματικότητα, γίνεται αντιληπτή με τις αισθήσεις, όπως και η άλλη, η "παλιά" Πλατωνική πραγματικότητα. Οι ψηφιακοί κόσμοι όμως, που αποκαλύπτονται μέσα από τις έξυπνες μηχανές, δείχνουν δυσανάλογα μεγάλοι, χαώδεις και ταχείς για τα ανθρώπινα ανακλαστικά. Χωρίς τις έξυπνες "μηχανές αναζήτησης" (search engines), η εύρεση της ζητούμενης χρήσιμης πληροφορίας μέσα στο πληροφοριακό χάος του Διαδικτύου θα ήταν για τα ανθρώπινα χρονικά όρια περιπλάνηση χωρίς τέλος. Γιατί όχι επομένως στην ιδέα της επέκτασης των δυνατοτήτων που έχει προς στιγμήν το σώμα, ώστε να ανταποκριθεί ομαλά η οντότητα "άνθρωπος" στις δυνατότητες της οντότητας "μηχανή"; Σε κάθε περίπτωση, η παραπάνω ιδέα αποτελεί προειδοποίηση για αναπόφευκτες αλλαγές του μικρόκοσμου που είναι το σώμα, σε σχέση με τον μακρόκοσμο που είναι το ανοιχτό σύμπαν των δεσμών (hyperlinks) στο διαδίκτυο. Κάτι που φαίνεται ότι θ αλλάξει στο άμεσο μέλλον στη σχέση της τέχνης με την αισθητά και εμπειρικά αντιληπτή φύση είναι πως ό,τι πριν περιοριζόταν στην μίμηση της φύσης και στην άρνηση της μίμησης, τώρα διερευνά το πεδίο της προσομοίωσης. Ο Stelarc, υποβάλλοντας το σώμα του σε ακραίες διαδραστικές αναμετρήσεις με την οντότητα "μηχανή", συμμετέχει ολοκληρωτικά στη διαδικασία αυτή, εντάσσοντας το σώμα του μέσα της, κι όχι μένοντας εξωτερικός παρατηρητής ενός συστήματος —των ψηφιακών κόσμων— όπου συντελείται η παρούσα κοσμογονία. Όσο για τη βία που ενυπάρχει στις παρουσιάσεις του (performances) είναι η ίδια η βία του τοκετού. Κοινός είναι ο τελικός στόχος του φυσικού τοκετού (με τον οποίο διασφαλίζεται η βιολογική συνέχεια των έμβιων όντων) και του εικονικού τοκετού στη δράση του Stelarc, που οδηγεί στο symborg (εξέλιξη του cyborg): Το παλιό σώμα αναμετράται με το χρόνο και αντιδρώντας στη φθορά, αναπαράγεται από την ένωση δυο οντοτήτων, ως υβρίδιο, ποιοτικά διαφοροποιημένο από το παλιό. Γεννιέται έτσι το Meta-body, το "Μετασώμα", (όπου το "μετά" δεν έχει έννοια χρονικού προσδιορισμού, αλλά ποιοτικής εξέλιξης). Είναι ίσως ο καινούργιος άνθρωπος σε μια πολύ ενδιαφέρουσα καμπή της ιστορίας του, κατά την οποία όλες οι εναλλακτικές πορείες του είδους μας είναι εν δυνάμει πιθανές. |
© ART TOPOS, 1998 |
|