Ο Γκρέκο στην Ιταλία
και η ιταλική τέχνη



Η προσκύνηση των ποιμένων
Η Προσκύνηση των Ποιμένων

Η επιστημονική έρευνα σχετικά με τη δεκαετία της παραμονής του Δομίνικου Θεοτοκόπουλου στην Ιταλία ξεκίνησε αρκετά αργά, πέρασε από πολλές φάσεις και έδωσε λαβή σε αρκετές διαφωνίες μεταξύ των ειδικών. Δεν είναι η κατάλληλη στιγμή να ασχοληθούμε με τούτο το κατά κοινή ομολογία ιδιαιτέρως ενδιαφέρον κεφάλαιο της ιστοριογραφίας της τέχνης.

Εκείνο που μας ενδιαφέρει άμεσα είναι η διαπίστωση ότι κατά τα τελευταία τριάντα χρόνια η ιταλική περίοδος της δημιουργίας του Θεοτοκόπουλου δεν βρέθηκε στο επίκεντρο του επιστημονικού ενδιαφέροντος.

Από τις λιγοστές συμβολές στο θέμα αξίζει να αναφερθούν: η έκθεση Da Tiziano a El Greco-Per la Storia del Manierismo a Venezia που οργάνωσε ο Rodolfo Palucchni το 1981 στο Palazzo Ducale της Βενετίας, όπου είχαν εκτεθεί δώδεκα πίνακες του Γκρέκο και συζητήθηκε το θέμα της παραμονής του στη Βενετία και δύο ανακοινώσεις (L. Puppi και H. Wethey) στο συνέδριο El Greco of Tοledo (2-4 Aπριλίου 1982), που δημοσιεύτηκαν το 1984 στον συλλογικό τόμο El Greco: Italy and Spain, στο Studies in the History of Art, XIII. Τέλος, μερικές ανακοινώσεις (G. Dillon, C. Gardner von Teuffel, P. Joannides, L. Pupp, C. Robertson και M. Stoyanova-Cucco) στο συνέδριο που έλαβε χώρα στο Ηράκλειο στις 1-5 Σεπτεμβρίου 1990, ο τόμος των πρακτικών του οποίου (El Greco of Crete - Proceedings of the International Symposium held on the occasion of the 45th anniversary of the artist' s birth) μόλις κυκλοφόρησε (Δήμος Ηρακλείου, 1995).
Η Ταφή του Χριστού
Η Ταφή του Χριστού

Αυτή η έλλειψη συστηματικής ενασχόλησης με την ιταλική περίοδο του Θεοτοκόπουλου -που σε μεγάλο βαθμό πρέπει να οφείλεται στις εντυπώσεις που άφησε το βιβλίο του Harold Wethey, El Greco and his School (1962) και το άρθρο του Edoardo Arslan "Cronistoria del Greco Madonnero" (Commentar, 1964)- υπήρξε η αιτία για να οργανωθεί η έκθεση αυτή καθώς και το συνέδριο που πραγματοποιείται παράλληλα, στις 22-25 Σεπτεμβρίου, στο Ρέθυμνο της Κρήτης.

Βέβαια υπάρχει και μία ακόμη διάσταση που αφορά στην ίδια τη βενετσιάνικη ζωγραφική. Είναι γεγονός ότι στο αθηναϊκό και ευρύτερα στο ελληνικό κοινό δεν δόθηκε ποτέ η ευκαιρία να δει έργα των σημαντικών ζωγράφων του βενετσιάνικου 16ου αιώνα. Μοναδική εξαίρεση συνιστά η έκθεση "Από τον Θεοτοκόπουλο στον Σεζάν" του 1992, τόσο πλούσια σε έργα ιμπρεσιονιστών, στην οποία όμως η παρουσία της βενετσιάνικης σχολής του 16ου αιώνα υπήρξε ιδιαίτερα αναιμική (είχαν εκτεθεί η Εύρεση του Μωυσή του Τιντορέτο και το Αγόρι με κυνηγόσκυλο του Βερονέζε).

Προσωπογραφία Ανδρός
Προσωπογραφία Ανδρός

Θα πρέπει, νομίζω, να ειπωθεί με σαφήνεια ότι, ανεξάρτητα από οποιεσδήποτε αισθητικές προτιμήσεις, η γνωριμία με τις σημαντικές στιγμές της ευρωπαϊκής τέχνης -αλλά και της τέχνης άλλων ηπείρων και πολιτισμών- αποτελεί σημαντική ανάγκη για τον τόπο μας. Η εσωστρέφεια σε συλλογικό επίπεδο δεν υπήρξε ποτέ παραγωγική. Για να μπορέσουμε να παραγάγουμε κάτι που να εκφράζει την ιστορία, τον τόπο και την κοινωνία μας πρέπει να περάσουμε μέσα από το καμίνι της δημιουργίας των άλλων, με ανοικτά και όχι με κλειστά μάτια.

Σε αυτή την ευρύτερη λογική εντάσσεται λοιπόν η παρούσα έκθεση όπου μαζί με πολλές σημαντικές δημιουργίες του νεαρού Έλληνα καλλιτέχνη από την Κρήτη εκτίθενται μοναδικά δημιουργήματα ένδεκα επώνυμων Βενετσιάνων δασκάλων, καθώς και δύο ακόμη, άγνωστων δημιουργών. Ίσως με αυτήν εδώ την τελευταία αφορμή να μπορέσουμε να βγούμε λίγο από το φετιχισμό των μεγάλων ονομάτων, όχι με τη λογική ότι αδιαφορούμε για την προσφορά ενός προικισμένου ζωγράφου, αλλά με την έννοια ότι βλέπουμε επιτέλους και τα ίδια τα έργα, πέρα από τα ονόματα που τα συνοδεύουν στις ετικέτες από κάτω.

Νίκος Χατζηνικολάου

Το κείμενο αυτό είναι απόσπασμα από την εισαγωγή στον κατάλογο της έκθεσης "Ο Γκρέκο στην Ιταλία και η Ιταλική Τέχνη".

© ART TOPOS, 1996
Τελευταία ενημέρωση: 3 Αυγ. 1996
info@artopos.org